نیاز به حوزه‌ها؛ بیان شهید مطهری (2)

دو وظیفه بزرگ علما

تفاوت‏ میان عصر خاتم الانبیاء به بعد و اعصار پیشین این است که در اعصار پیشین‏، بشر دوره‏‌ای را طی می‏‌کرد که ما از نظر علمی نام آن را دوره قبل از بلوغ‏ گذاشتیم. در آن ادوار راه احیاء شرایع سابق منحصر بود به اینکه‏  پیغمبرانی که از طریق وحی، مطالب به آنها القاء شده است بیایند و  مطالب را برای مردم روشن بکنند. علم و عالم آنقدر تکامل نیافته بود که‏ بتواند مواریث انبیاء را حفظ کند و زنده‏ نگه دارد و لهذا هیچ کتاب‏ آسمانی غیر از قرآن باقی نماند، یگانه کتاب آسمانی که خودش محفوظ ماند قرآن است .

شما غیر از قرآن یک کتاب آسمانی پیدا نمی‏‌کنید که کسی‏ بتواند از روی قطع و یقین نشان بدهد که این همان کتاب است که آن‏  پیغمبری که صاحب این کتاب است آورده است . بشر قبلی درست حالت بچه‏ مکتبی‏‌ها را داشته است که جزوه الفبا را ضمن اینکه می‏خواند پاره‌پاره‏ می‏‌کند و به دور می‏‌ریزد.  

بشر بعد از آن دوره یعنی در دوره خاتمیت، لااقل این خصیصه را داشته که‏ کتاب آسمانی را که اصل و مرجع اصلی است حفظ کند، یک سلسله مواریث‏ قطعی از سنن پیغمبر خودش را نیز حفظ کند که دیگر احتیاج به اینکه بعده‏ا‏ از طریق وحی بیایند و بگویند که آقا شما یک همچو آیات و دستورات‏  آسمانی داشته‌‏اید نباشد، خود بشر از طریق علم و رشد عقلی اینها را نگاه‏  داشته است، دیگر لازم نیست که یکی بیاید و بگوید که بر یغمبر شما یک سوره‏‌ای نازل شده است که کیفیت آن اینست «بسم الله‏  الرحمن الرحیم، قل هو الله احد».

اینست که پیغمبراکرم فرمود«العلماء ورثة الانبیاء»علما جانشینان پیغمبران هستند، در چه‏  قسمت؟ در اینکه به آنها وحی می‌‏شود؟ خیر، در اینکه حافظ و نگهدارنده‏  مواریث انبیاء هستند.

اما یک وظیفه دیگر غیر از وظیفه حفظ مواریث انبیا هست که در اهمیت‏  کمتر نیست. آن وظیفه عبارت است از جزئیات را بر کلیات منطبق کردن، فروع را بر اصول تطبیق دادن و برگردانیدن که نام آن  اجتهاد است‏.

چه جمله خوبی دارد محمداقبال پاکستانی. می‏‌گوید اجتهاد در اسلام‏  نیروی محرکه دین است.  

در این خطبه‏‌ای که خواندم امیرالمؤمنین جمله‏‌ای دارد که باید بگویم این‏  جمله ما فوق اینست که ما برای آن قیمت تعیین بکنیم، و روی این جهات‏  است که من می‌‏گویم این صفات، مخصوص مطلق مؤمنین و متقین نیست. می‏‌فرماید «قد نصب نفسه لله سبحانه فی ارفع الامور» خودش را در آن بالاترین‏ درجات قرار می‌‏دهد که دیگر جائی و مقامی در اسلام بالاتر از آن نیست. 

آن‏چه مقامی است؟ «من اصدار کل وارد علیه و تصییر کل فرع الی اصله». هر واردی را ( هر سؤالی که بر او عرضه بشود) جواب نداده رد نمی‌‏کند، بلکه آن را در این کارخانه روحی و فکری خود وارد می‏‌کند و بعد حل کرده، و حل شده آن را صادر می‏‌کند و می‏‌داند که هر فرعی و شاخه‏‌ای را با کدام تنه‏  و ریشه باید متصل کرد، هر جزئی را به کدام کل باید برگردانید. بنابراین‏ بحث ما درباره این مسأله است که یکی از فروع مسأله خاتمیت است ، مسأله (وظایف و نقش عالم دینی در اسلام)

شهید مطهری, خاتمیت, ص 106 -108